GÃY XƯƠNG THUYỀN CỔ TAY (Scaphoid fracture)

Gãy xương thuyền là một trong những xương nhỏ của cổ tay bị gãy. Loại gãy này xảy ra thường xuyên nhất sau khi ngã với tư thế chống tay trong tư thế dạng tay và duỗi cổ tay. Các triệu chứng của gãy xương thuyền thường bao gồm đau và nhức ở vùng ngay dưới gốc ngón tay cái. Những triệu chứng này có thể trở nên tồi tệ hơn khi bạn cố gắng véo hoặc cầm nắm vật gì đó.

GÃY XƯƠNG THUYỀN CỔ TAY

(Scaphoid fracture)

Gãy xương thuyền là một trong những xương nhỏ của cổ tay bị gãy. Loại gãy này xảy ra thường xuyên nhất sau khi ngã với tư thế chống tay trong tư thế dạng tay và duỗi cổ tay. Các triệu chứng của gãy xương thuyền thường bao gồm đau và nhức ở vùng ngay dưới gốc ngón tay cái. Những triệu chứng này có thể trở nên tồi tệ hơn khi bạn cố gắng véo hoặc cầm nắm vật gì đó.

Điều trị gãy xương thuyền có thể bao gồm từ bó bột đến phẫu thuật, tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng của vết gãy và vị trí trên xương. Bởi vì các phần của xương thuyền có nguồn cung cấp máu kém - và gãy xương có thể làm gián đoạn thêm dòng chảy của máu đến xương - các biến chứng với quá trình lành xương là phổ biến.

Giải phẫu

Cổ tay được hình thành bởi hai xương của cẳng tay – xương quay và xương trụ - và tám xương cổ tay nhỏ. Các xương cổ tay xếp thành hai hàng ở gốc bàn tay. Có bốn xương trong mỗi hàng.

Xương thuyền là một trong những xương cổ tay ở phía ngón cái của cổ tay, ngay dưới đầu dưới xương quay. Xương đóng vai trò quan trọng đối với cả vận động và độ vững của khớp cổ tay. Từ "scaphoid" bắt nguồn từ thuật ngữ "thuyền" trong tiếng Hy Lạp. Xương thuyền tương tự như một chiếc thuyền với hình dạng tương đối dài và cong.

Xương thuyền có thể dễ dàng được xác định nhất khi ngón tay cái của bạn được giữ ở tư thế "dạng và duỗi". Nó nằm ở đáy của phần rỗng tạo bởi các gân ngón cái. Thường được gọi là "hố lào giải phẫu", khu vực này thường là vị trí đau khi gãy xương (Hình 1).

Hình 1: Hố lào giải phẫu

Mô tả

Gãy xương thuyền thường được mô tả bằng vị trí của nó trong xương. Thông thường nhất, xương thuyền bị gãy ở phần giữa của nó, được gọi là "eo xương thuyền". Gãy xương cũng có thể xảy ra ở cả cực gần và cực xa của xương.

Gãy xương thuyền được phân loại theo mức độ nghiêm trọng của sự di lệch - hoặc khoảng cách các mảnh xương đã di lệch ra khỏi vị trí bình thường của chúng:

• Gãy xương không di lệch. Trong loại gãy này, các mảnh xương gãy không bị di lệch.

• Gãy xương di lệch. Trong loại gãy này, các mảnh xương đã di chuyển ra khỏi vị trí bình thường của chúng. Có thể có khoảng trống giữa các mảnh xương hoặc các mảnh có thể chồng lên nhau (Hình 2).

 

Hình 2: Gãy xương thuyền di lệch

Nguyên nhân

Gãy xương thuyền thường xảy ra khi bạn ngã với tay dang rộng và duỗi cổ tay, với trọng lượng của bạn đổ vào lòng bàn tay của bạn. Đầu dưới xương quay cũng có thể bị gãy trong kiểu ngã này, tùy thuộc vào vị trí của tay khi tiếp đất.

Chấn thương cũng có thể xảy ra trong các hoạt động thể thao hoặc va chạm giao thông.

Gãy xương thuyền xảy ra ở mọi lứa tuổi, kể cả trẻ em. Không có yếu tố nguy cơ hoặc bệnh cụ thể nào khiến bạn dễ bị gãy xương thuyền. Một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng việc sử dụng thiết bị bảo vệ cổ tay trong các hoạt động tốn nhiều năng lượng như trượt băng và trượt ván trên tuyết có thể giúp giảm nguy cơ gãy xương quanh cổ tay.

Triệu chứng

Gãy xương thuyền thường gây ra đau và sưng tấy trong hố lào giải phẫu và bên ngón cái của cổ tay. Cơn đau có thể dữ dội khi bạn cử động ngón tay cái hoặc cổ tay, hoặc khi bạn cố gắng véo hoặc nắm vật gì đó.

Trừ khi cổ tay của bạn bị biến dạng, nếu không có thể không rõ ràng là xương thuyền của bạn bị gãy. Với một số trường hợp gãy xương thuyền, cơn đau không nghiêm trọng và có thể bị nhầm với bong gân cổ tay.

Đau ở cổ tay của bạn mà không biến mất trong vòng một ngày sau chấn thương có thể là dấu hiệu của gãy xương — vì vậy, điều quan trọng là phải đi khám bác sĩ chuyên khoa nếu cơn đau của bạn kéo dài. Điều trị gãy xương thuyền kịp thời sẽ giúp tránh các biến chứng nguy hiểm có thể xảy ra.

Khám bác sĩ

Khám lâm sàng

Trong khi khám, bác sĩ sẽ nói chuyện với bạn về sức khỏe tổng quát của bạn và sẽ yêu cầu bạn mô tả các triệu chứng của bạn. Bác sĩ sẽ muốn biết chấn thương của bạn xảy ra như thế nào.

Bác sĩ sẽ kiểm tra cổ tay của bạn. Với hầu hết các trường hợp gãy xương, sẽ có cảm giác đau trực tiếp trên xương thuyền trong hố lào giải phẫu. Bác sĩ của bạn cũng sẽ tìm kiếm:

• Sưng tấy

• Bầm tím

• Mất cử động

Hình ảnh học

Chụp X-quang

Xquang cung cấp hình ảnh của các cấu trúc dày đặc, chẳng hạn như xương. Bác sĩ sẽ yêu cầu chụp X-quang để giúp xác định xem bạn có bị gãy xương thuyền hay không và liệu các mảnh xương gãy có bị di lệch hay không. Chụp X-quang cũng sẽ giúp bác sĩ xác định xem bạn có bị gãy xương nào khác hay không.

Trong một số trường hợp, gãy xương thuyền không hiển thị ngay trên phim chụp X-quang. Nếu bác sĩ nghi ngờ bạn bị gãy xương nhưng không thể nhìn thấy trên phim X quang, bác sĩ có thể đề nghị bạn đeo nẹp cổ tay hoặc bó bột trong 2 đến 3 tuần và sau đó quay lại tái khám. Thông thường, gãy xương thuyền chỉ có thể nhìn thấy trên X quang sau một thời gian. Trong thời gian chờ đợi này, bạn nên đeo nẹp hoặc bó bột và tránh các hoạt động có thể gây thương tích thêm.

Chụp cộng hưởng từ (MRI)

Bác sĩ có thể yêu cầu chụp MRI để tìm hiểu thêm về xương và các mô mềm ở cổ tay của bạn. Đôi khi, MRI có thể cho thấy vết nứt của xương thuyền trước khi nó có thể được nhìn thấy trên X-quang.

Chụp cắt lớp vi tính (CT)

Chụp cắt lớp vi tính có thể hữu ích trong việc phát hiện vết gãy của xương thuyền và cũng có thể cho biết liệu xương có bị di lệch hay không. Bác sĩ của bạn sẽ sử dụng thông tin từ chụp CT để giúp xác định kế hoạch điều trị cho bạn.

Điều trị

Phương pháp điều trị mà bác sĩ đề xuất sẽ phụ thuộc vào một số yếu tố, bao gồm:

• Vị trí gãy xương

• Các mảnh xương có bị dịch chuyển không

• Chấn thương của bạn đã xảy ra cách đây bao lâu

Điều trị không phẫu thuật

Gãy xương gần ngón tay cái. Xương thuyền gãy ở gần ngón tay cái (cực xa) thường sẽ lành sau ít tuần nếu được cố định thích hợp và hạn chế hoạt động. Phần xương thuyền này có nguồn cung cấp máu tốt, cần thiết cho việc lành xương.

Tùy thuộc vào từng loại gãy, bác sĩ có thể bó bột cánh bàn tay ôm ngón cái hoặc bó bột cẳng bàn tay ôm ngón cái (Hình 3).

Thời gian lành xương khác nhau ở mỗi bệnh nhân. Bác sĩ sẽ theo dõi quá trình lành xương của bạn bằng chụp X-quang định kỳ hoặc các nghiên cứu hình ảnh khác.

Gãy xương gần cẳng tay. Nếu xương thuyền gãy ở giữa xương (eo xương thuyền) hoặc gần cẳng tay hơn (cực gần), việc lành xương có thể khó khăn hơn. Những khu vực này của xương thuyền không có nguồn cung cấp máu tốt.

Máy kích thích xương. Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể đề nghị sử dụng máy kích thích xương để hỗ trợ quá trình chữa lành gãy xương. Thiết bị nhỏ này phát ra sóng siêu âm hoặc sóng điện từ cường độ thấp để kích thích quá trình lành xương.

Hình 3: Bó bột cẳng bàn tay ôm ngón I

 

Điều trị phẫu thuật

Nếu xương thuyền của bạn bị gãy ở eo hoặc cực gần hoặc nếu các mảnh xương bị di lệch, bác sĩ có thể đề nghị phẫu thuật. Mục tiêu của phẫu thuật là để nắn chỉnh lại và cố định chỗ gãy, giúp nó có cơ hội lành xương tốt hơn.

Nắn chỉnh. Trong phẫu thuật này, bác sĩ sẽ tiến hành gây tê hoặc gây mê và nắn chỉnh xương về đúng vị trí của nó. Trong một số trường hợp, điều này được thực hiện bằng cách sử dụng một vết rạch nhỏ và nắn chỉnh dưới màn tăng sáng (C.arm). Trong các trường hợp khác, nó được thực hiện thông qua một vết mổ mở với thao tác trực tiếp vào chỗ gãy. Đối với một số trường hợp gãy xương, bác sĩ có thể sử dụng một máy ảnh nhỏ gọi là "máy nội soi khớp" để hỗ trợ việc nắn chỉnh gãy xương.

Cố định bên trong. Trong kỹ thuật này, phương tiện cố định xương gãy - bao gồm vít rỗng hoặc Kim Kirschner - được sử dụng để giữ xương thuyền đúng vị trí cho đến khi xương lành hẳn (Hình 4).

Vị trí và kích thước của đường mổ phụ thuộc vào phần nào của xương gãy. Đôi khi, vít hoặc kim có thể được đặt vào các mảnh xương bằng một đường mổ nhỏ. Trong các trường hợp khác, cần một đường mổ lớn hơn để đảm bảo rằng các mảnh vỡ của xương thuyền được nắn chỉnh chính xác. Đường mổ có thể được thực hiện ở mặt trước hoặc mặt sau cổ tay của bạn.

Ghép xương. Trong một số trường hợp, ghép xương có thể được sử dụng. Ghép xương là xương mới được đặt vào ổ gãy. Nó có thể kích thích sản xuất và chữa lành xương. Phần ghép có thể được lấy từ xương cẳng tay của bạn trong cùng một tay hoặc từ hông (xương mào chậu) của bạn.

Hình 4: Kết hợp xương thuyền gãy bằng vít rỗng

Phục hồi

Cho dù điều trị của bạn là phẫu thuật hay không phẫu thuật, bạn có thể được yêu cầu bó bột trong tối đa 6 tháng hoặc cho đến khi xương gãy của bạn đã lành. Không giống như hầu hết các trường hợp gãy xương khác, gãy xương thuyền có xu hướng lành lại chậm. Trong thời gian này, trừ khi hoạt động nâng cao được bác sĩ chấp thuận, bạn nên tránh các hoạt động sau:

• Nâng, mang, đẩy hoặc kéo khối lượng hơn một kg

• Ném bằng cánh tay bị thương của bạn

• Tham gia các môn thể thao tiếp xúc

• Thang leo hoặc cây

• Tham gia các hoạt động có nguy cơ bị ngã vào tay, chẳng hạn như trượt băng hoặc nhảy trên tấm bạt lò xo

• Sử dụng máy móc nặng hoặc rung

• Hút thuốc (có thể trì hoãn hoặc ngăn cản quá trình chữa lành gãy xương)

Một số bệnh nhân bị cứng cổ tay sau khi gãy xương thuyền. Điều này phổ biến hơn ở những bệnh nhân phải bó bột trong thời gian dài hoặc cần phẫu thuật rộng rãi hơn.

Điều quan trọng là phải duy trì vận động hoàn toàn của ngón tay trong suốt thời gian hồi phục của bạn. Bác sĩ của bạn sẽ cung cấp một chương trình tập luyện và có thể giới thiệu bạn đến một nhà trị liệu tay đã được đào tạo, người sẽ giúp bạn lấy lại nhiều vận động và sức mạnh ở cổ tay nhất có thể.

Mặc dù được điều trị vật lý trị liệu và bệnh nhân rất cố gắng trong quá trình trị liệu tại nhà, một số bệnh nhân có thể không phục hồi được cùng phạm vi vận động và sức mạnh mà họ đã có trước khi bị thương.

Các biến chứng

Không lành xương

Xương không lành được gọi là "nonunion". Không lành xương thường phổ biến hơn sau gãy xương thuyền vì máu cung cấp cho xương thuyền kém. Cung cấp máu tốt cho xương là rất quan trọng trong việc chữa lành gãy xương - vì máu mang oxy và chất dinh dưỡng đến vị trí gãy xương để hỗ trợ quá trình lành xương.

Nếu xương thuyền gãy của bạn không lành, bác sĩ có thể cân nhắc phẫu thuật để ghép xương. Có một số loại ghép xương. Đối với những người không lành xương, bác sĩ có thể sử dụng một loại ghép đặc biệt với nguồn cung cấp máu của chính nó (ghép xương có cuống mạch máu). Trong trường hợp gãy xương đã xẹp xuống, bác sĩ có thể sử dụng phương pháp ghép xương nguyên khối từ xương mào chậu của bạn.

Hoại tử vô mạch

Trong trường hợp gãy xương thuyền - đặc biệt là những trường hợp các mảnh xương bị di lệch - thì việc cung cấp máu cho xương có thể bị gián đoạn. Nếu lượng máu cung cấp cho một trong các mảnh xương bị giảm đáng kể hoặc mất hoàn toàn, mảnh xương đó sẽ không nhận đủ chất dinh dưỡng và các tế bào sẽ chết. Xương sẽ không lành lại nếu điều này xảy ra. Tình trạng này được gọi là "hoại tử vô mạch."

Ghép xương cuống mạch máu là phương pháp điều trị hiệu quả nhất cho tình trạng này - miễn là xương không bị xẹp đáng kể hoặc thoái hóa khớp không phát triển ở cổ tay.

Thoái hóa khớp

Theo thời gian, không lành xương và hoại tử vô mạch của xương thuyền có thể dẫn đến thoái hóa khớp cổ tay. Thoái hóa khớp xảy ra khi sụn khớp trong khớp bị mòn và sờn - đôi khi đến mức xương cọ xát vào xương.

Các triệu chứng của thoái hóa khớp cổ tay có thể bao gồm:

• Đau nhức

• Cứng khớp

• Giảm phạm vi vận động ở cổ tay

• Đau khi thực hiện các hoạt động như nâng, nắm chặt hoặc gánh nặng

Điều trị thoái hóa khớp tập trung vào việc cải thiện các triệu chứng. Lúc đầu, điều này có thể bao gồm uống thuốc chống viêm hoặc thuốc giảm đau không kê đơn, đeo nẹp khi cổ tay bị đau và tránh các hoạt động làm nặng thêm cổ tay. Đôi khi, tiêm steroid vào cổ tay có thể giúp giảm đau.

Nếu điều trị bảo tồn không làm giảm các triệu chứng của bạn, bác sĩ có thể đề nghị phẫu thuật. Có nhiều loại phẫu thuật có thể được thực hiện đối với bệnh thoái hóa khớp cổ tay.

Các phát triển mới

Đối với các dạng gãy xương cụ thể, một số bác sĩ hiện đang sử dụng một đường mổ rất nhỏ - dài không quá 5mm - để nắn chỉnh xương gãy và cố định xương gãy bằng một vít rỗng hoặc kim Kirschner. Quy trình này được thực hiện bằng cách sử dụng một máy x-quang (C.arm) đặc biệt để giúp hướng dẫn vị trí của vít.

Ngoài ra, bác sĩ có thể đưa một máy ảnh nhỏ gọi là "máy nội soi khớp" vào cổ tay của bạn để quan sát trực tiếp vết gãy. Điều này có thể giúp nắn chỉnh và cố định xương gãy.

Các trung tâm nghiên cứu hiện tại về các loại ghép xương khác nhau và các chất thay thế ghép xương để tăng tốc độ liền xương. Các chất bổ sung, chẳng hạn như Protein hình thái xương (BMP), cũng đang được đánh giá để cải thiện khả năng chữa bệnh.

Các loại nẹp cổ tay mới hơn có thể giúp ngăn ngừa chấn thương

Và phương tiện chẩn đoán hình ảnh tốt hơn có thể dẫn đến chẩn đoán sớm hơn những loại gãy xương khó này.

Ths.Bs Lê Ngọc Tuấn

Bệnh viện Chấn thương Chỉnh hình TP.HCM

VIET UC CLINIC

Địa chỉ: Số 684/5 Trần Hưng Đạo, Phường 2, Quận 5, TP.HCM